زراعت چوب در ایران | صنوبر،پالونیا،اکالیپتوس

مقدمه:مساحت جنگل‌های کره زمین در حدود 4 میلیارد هکتار تا امروز برآورده شده است که دقیقا یک‌سوم خشکی‌های جهان را شامل می‌شود.نرخ تبدیل و تخریب اراضی جنگل اگر چه نسبت به گذشته کاهش یافته است اما تخریب‌های ناشی از تغییر کاربری جنگل به زمین‌های کشاورزی یا مسکونی هنوز انجام می‌شود.سهم هر ایرانی 1600متر اراضی جنگل است اما ایران نیز مانند بعضی از کشورها فشار اینگونه مسائل بر روی محدوده جنگل را دارا می‌باشد و هر روز از این سهم مقداری کم می‌شود.جالب است بدانید سازمان فائو FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد از سازمان‌های بین‌المللی است که در زمینهٔ توسعهٔ کشاورزی فعالیت دارد)خیلی وقت پیش اعلام کرده بود که در سال‌های بین 2005 تا 2020 تقاضای مردم جهان برای محصولات چوبی و صفحات چوبی افزایش قابل توجهی خواهد داشت؛پس بیاید به این فکر کنیم که آیا میزان برداشت از جنگل پایدار است؟آیا هنگامی که درخت از جنگل قطع می‌شود،جای آن یک نهال کاشته خواهد شد یا خیر؟آیا فرصت رویش به آن داده می‌شود؟یا قرار است به همین صورت ادامه یابد؟محققین و متخصصین صنایع چوب و منابع طبیعی علت اصلی تخریب جنگل در ایران را همچون سایر مناطق جهان در تبدیل اراضی جنگل و عدم احیاء و جنگل کاری‌های گسترده کشور می‌دانند.عواملی دیگر مانند:خشک سالی،سیل،یخ بندان و… .عوامل انسانی مانند حضور بیش از حد و چرای بی‌رویه دام،آتش‌سوزی عمدی و غیرعمدی،ضعف قوانین موجود و مرتبط،مدیریت نامطلوب و ناهماهنگ نهادها و سازمان‌ها مرتبط،قاچاق چوب،نیازهای معیشتی و بهره‌برداری‌های بدون جایگزین از جنگل اشاره کرد.در حوزه صنعت چوب واقعیتی این حوزه را در معرض چالش‌های عمده قرار داده است.با توجه به اهمیت محیط زیست و جنگل‌ها برای رفع مشکل کمبود منابع و همچنین حفظ منابع طبیعی موجود و نیز تدوین برنامه جامع و مدیریت اصولی آنها بسیار با اهمیت است.زراعت چوب که در کشور ما دارای قدمت زیادی است و بهترین راه برای رفع مشکل کمبود چوب است.

تاریخچه زراعت چوب در ایران:درسال 1326 کمسیون بین المللی صنوبر(IPC)با توجه به اهمیت توسعه کشت صنوبر و به منظور ایجاد روابط علمی،فنی،اجتماعی و اقتصادی در زمینه کشت صنوبر و بید و نیز تبادل اطلاعات،پیشنهادات و مواد تکثیری و ایجاد همکاری تحقیقاتی و ارائه گزارش به کنفرانس‌های عمومی سازمان فائو شکل گرفت.کشور ایران با توجه به سابقه آشنایی با کشت صنوبر،در سال 1334 به عضویت کمسیون بین‌المللی صنوبر درآمد.در سال 1345 با میزبانی تهران برای دوازدهمین اجلاس کمیسیون بین‌المللی صنوبر،ارقام جدیدی از صنوبرهای دورگ و غیربومی وارد ایران شد که امروز نیز در سطح وسعی کشت می‌شود.

نیاز کلی کشور در سال 1404 به چوب حدود 14 میلیون متر مکعب است که می‌بایست از جنگل های طبیعی،زراعت چوب،چوب آلات باغی و واردات تامین شود.واردات چوب و فراورده‌های آن بیشتر به صورت چوب ماسیو،خمیر کاغذ،انواع تخته فشرده و مقادیر کمی روکش را شامل می‌شود.مناطق جنگلی ایران شامل جنگل‌های مرطوب حاشیه دریای خزر در شمال کشور و جنگل های زاگرس است.مناطق جنگلی پراکنده و اندک نیز در ایران وجود دارد مانند منطقه خلیج عمانی در نواحی ساحلی جنوب کشور،منطقه ارسباران در شمال غرب و جنگل‌های خشک در ناحیه ایران،اما در شرایط کنونی هیچ یک از آنها برای تامین منابع مورد نیاز چوبی کشور مهیا نیستند و به همین دلیل توجه به زراعت چوب در کشور از اهمیت زیادی برای تامین چوب مورد نیاز کشور برخوردار است و در ادامه سه گونه سریع ارشد که اهمیت فراورانی در بحث زراعت چوب دارند معرفی می‌شود.

صنوبر(poplar):صنوبرها به عنوان سریع‌الرشد درختان کشور،از دیرباز در مناطق شمال غرب و حاشیه فلات مرکزی ایران منبع اصلی تامین چوب و مواد اولیه بسیاری از صنایع کشور بوده‌اند.تولیدات سالانه این درختان بیش از سه برابر جنگل‌های طبیعی کشور است.از نظر بسیاری از کارشناسان و بر اساس یافته‌های تحقیقات امکان افزایش سطح زیر کشت و افزایش میزان تولید این گونه در کشور میسر است.

پالونیا(Paulownia):پالونیا در چین به درخت امپراطور و درخت نوروز شهرت دارد و سالهاست در میان مردمان آن سرزمین نشان خوش‌یمنی است.درختان سریع‌الرشد پالونیا تحت شرایط مناسب در سن پنج یا شش سالگی به سن بهره‌برداری می‌رسند.در مقایسه با سایر درختان سریع‌الرشد مانند صنوبر،پالونیا دارای رشد شدیدتری در چند سال ابتدای زندگی است.در شرایط معمول یک درخت پالونیا با سن پنج سالگی ارتفاعی بیش از 15 متر و قطری برابر با 30تا40 سانتیمتر دارد.این درختان در شرایط اقلیمی و خاکی مختلف سازگاری نشان می‌دهند.

اکالیپتوس(Eucalyptus):اکالیپتوس‌ها درختانی استرالیایی و در واقع اغلب گونه‌های جنس اکالیپتوس،بومی این قاره‌اند.این گونه به صورت گسترده در مناطق گرمسیری،نیمه‌گرمسیری و معتدل جهان کشت می‌شود.اکالیپتوس‌ها به صورت عمده به عنوان منبع تولید چوب،کاغذسازی،هیزمی،ذغال چوب،تیرهای تونلی،تخته خرده چوب و اسانس‌های روغنی کشت می‌شوند.بیش از یکصد سال پیش این گونه به کشور ایران وارد شد و در جنوب کشور مورد کشت قرار گرفت.

درختان دیگر مانند انواع بید،توسکا،کاج،گز،اقاقیا،تعدادی از گونه های آکاسیا و کهور در جنوب کشور قابلیت‌های بسیاری برای استفاده در برنامه های زراعتی چوب دارند.

آشنایی با انواع چوب‌های بومی ایران و کاربردآنها  اینجاکلیک‌کنید

بنابراین با توجه به نیاز روز افزون کشور به منابع چوب ماسیو و در راستای افزایش خود کفایی در بخش تامین چوب،نیاز به برنامه مسنجم در سطح ملی و شناسایی مناطق با پتانسیل زراعت و همچنین شناسایی گونه هایی با قابلیت کشت با توجه به شرایط اقلیمی و خاکی به شدت احساس می‌شود.